Η Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 επισφράγισε τον εκτοπισμό άνω του ενός εκατομμυρίου ελληνορθοδόξων από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη προς το Βασίλειο της Ελλάδος, ενώ την ίδια στιγμή εκατοντάδες χιλιάδες μουσουλμάνοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους στην ελληνική πλευρά και εκτοπίστηκαν στην Τουρκία. Η προσφυγική εγκατάσταση αποτέλεσε τεράστια πρόκληση και για τις δύο πλευρές. Οι εισερχόμενοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα σπίτια αυτών που αναχώρησαν, ή έζησαν σε αυτοσχέδια καταλύματα μέχρι να ολοκληρωθούν τα πρώτα έργα στέγασης. Σταδιακά οι πρόσφυγες επισκεύασαν, επέκτειναν και αναδιαμόρφωσαν τους χώρους ζωής τους, και τις δεκαετίες που ακολούθησαν άφησαν ένα μόνιμο αποτύπωμα στα αστικά και αγροτικά τοπία όπου εγκαταστάθηκαν.
Tο έργο HOMEACROSS μελετά τo χωρικό αποτύπωμα της Ανταλλαγής στις περιφέρειες Σμύρνης και Αττικής, δύο περιοχές που υποδέχτηκαν μεγάλους αριθμούς προσφύγων. Έχει στόχο να συνεισφέρει και να συμπληρώσει την υπάρχουσα επιστημονική γνώση για το θέμα, να προτείνει νέους τρόπους καταγραφής και να φέρει σε διάλογο τις ιστοριογραφικές προσεγγίσεις των δύο χωρών.
Πρώτον, καταγράφει και μελετά τους αστικούς και αγροτικούς τόπους της εκτόπισης και επανεγκατάστασης (πχ. χωριά που έμειναν πίσω και επανακατοικήθηκαν, και προσφυγικούς συνοικισμούς που χτίστηκαν στον τόπο εγκατάστασης). Στο πλαίσιο αυτού του στόχου, συνδυάζει επιτόπια έρευνα, αρχειακή έρευνα, βιβλιογραφική έρευνα και ψηφιακές τεχνολογίες χαρτογράφησης (GIS) για την δημιουργία μίας βάσης δεδομένων / μητρώου των χωρικών οντοτήτων που συνδέονται με την Ανταλλαγή, και ενός ψηφιακού χάρτη των δύο περιφερειών υπό μελέτη, στον οποίο να οπτικοποιούνται τα ευρήματα της έρευνας για ειδικό και ευρύ κοινό.
Εκτός από την βασική καταγραφή του αποτυπώματος της Ανταλλαγής, το έργο εστιάζει επίσης σε επιλεγμένες περιπτώσεις μελέτης στις δύο χώρες, μέσω των οποίων εξερευνά ζητήματα μνήμης και ταυτότητας σε σχέση με την αρχιτεκτονική και τον χώρο. Τέλος, στοχεύει να διερευνήσει το κεφάλαιο της προσφυγικής εγκατάστασης μέσα στην ευρύτερη ιστορία των πολιτικών κοινωνικής στέγασης στην Ελλάδα τον 20ο αιώνα.
Φορέας Υποδοχής: Από τον Φεβρουάριο του 2021 έως και τον Οκτώβριο του 2024 φορέας υποδοχής του έργου ήταν το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Από τον Νοέμβριο του 2024 έως και την λήξη του έργου φορέας υποδοχής είναι το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), και το ΕΛΙΑΜΕΠ διατηρεί το ρόλο του Εταίρου.
Επιστημονικά Υπεύθυνη: Δρ. Καλλιόπη Αμυγδάλου
Φορέας Χρηματοδότησης: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Research Council / Horizon 2020)
Διάρκεια Έργου: Φεβρουάριος 2021 – Νοέμβριος 2026
Συνεργαζόμενοι Φορείς (Third Parties): Izmir Institute of Technology, Σμύρνη / Tουρκία & Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα / Ελλάδα
